Μια ματιά στην εξέλιξη του Πατρινού Καρναβαλιού, γράφει η Ξεναγός Θεώνη Παπαδημητρίου.

1828: Η Πάτρα απελευθερώνεται τον Οκτώβριο του 1828.

1829: Το καρναβάλι της Πάτρας ανιχνεύεται σε υποτυπώδη μορφή. Το βρίσκουμε σε χορούς σε σπίτια μεταξύ των εύπορων οικογενειών, όπου κυριαρχούν οι ελληνικοί δημοτικοί χοροί και η ξενόφερτοι της εποχής, όπως βαλς, πόλκα, μαζούρκα και καντρίλιες. Σαν πρώτος αποκριάτικος χορός, θεωρείται αυτός που έγινε το 1829 στο σπίτι του πατρινού εμπόρου, Μωρέττη, μετά την απελευθέρωση της πόλης. Ο Μωρέττης έδωσε έναν επίσημο χορό με καλεσμένους Γάλλους αξιωματικούς και 15 πατρινούς αστούς. Από τις κύριες μόνο 7 γνώριζαν ευρωπαϊκούς χορούς.

1830: Σημαντικό ρόλο στη δημιουργία και τον χαρακτήρα του πατρινού καρναβαλιού φέρονται να είχαν και οι γαλλικές δυνάμεις του στρατηγού Μαιζόν, οι οποίες σταθμεύουν στην πόλη μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους. Λέγεται ότι μετέφεραν τα αποκριάτικα έθιμα της πατρίδας τους και τον καρναβαλικό τρόπο διασκέδασης, τον οποίο προσέλαβαν οι ντόπιοι. Άλλωστε αυτό το καρναβάλι έχει επηρεαστεί καθαρά από την Δύση και δεν έχει καμία σχέση με τα αποκριάτικα παγανιστικά έθιμα της υπόλοιπης Ελλάδας, που έρχονται από τα βάθη του χρόνου, ακόμα και από τη λατρεία του θεού Διονύσου.

1850: Οι πατρινοί πλέον χορεύουν πόλκα, μαζούρκα, καντρίλιες και βαλς. Οι μεταμφιέσεις είναι πρόχειρες.

1860: Αρχίζει η εξέλιξη του καρναβαλιού. Τον δυτικότροπο χαρακτήρα του ενισχύει το γεγονός ότι, εκτός από την αρχικά κοσμοπολίτικη σύνθεση της τοπικής αστικής τάξης (Έλληνες από τις παροικίες, αλλά και Άγγλοι, Γερμανοί κ.ά. , αντιπρόσωποι ή επιχειρηματίες στο εμπόριο της σταφίδας) υπάρχει και λαϊκή συμμετοχή στο καρναβάλι, που εκπροσωπείται κυρίως από την πολυάριθμη ιταλική παροικία της πόλης (φυγάδες από την πατρίδα τους λόγω πολιτικών διωγμών).

1865: Αρχικά, η λαϊκή συμμετοχή ήταν πολύ μικρή. Ωστόσο, από το 1865 που έγινε η ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, στην Πάτρα γίνεται μαζική εισβολή επτανησίων που αναζητούν εργασία. Μαζί τους καταφθάνουν μουσικοί από την Κέρκυρα και τη Ζάκυνθο. Οι τελευταίοι, με το προοδευτικό πνεύμα και τα τραγούδια τους, επηρέασαν σημαντικά την εξέλιξη του νεογέννητου καρναβαλιού, που απέκτησε ελευθεροστομία.

1872: Στη δεκαετία του 1870, που θεωρήθηκε περίοδος οικονομικής ανάπτυξης της πόλης, το καρναβάλι εξελίχθηκε ακόμη περισσότερο. Το 1872 ολοκληρώνεται η κατασκευή του Δημοτικού θεάτρου «Απόλλων». Εκτός από χώρος παραστάσεων, μετατρέπεται και σε χορευτική αίθουσα, όπου πραγματοποιήθηκαν οι πρώτοι δημόσιοι αποκριάτικοι χοροί.

1875: Εμφανίζονται τα πρώτα καρναβαλικά άρματα και οι μασκαράτες. Οι μεγαλοαστοί χρηματοδοτούν την κατασκευή καρναβαλικών αρμάτων,ενώ καθιερώνεται και η παρέλαση. Χοροί και παρέλαση είναι για πολλές δεκαετίες το επίσημο πατρινό καρναβάλι. Στο περιθώριο, βέβαια, υπήρχε και μία λαϊκή εκδοχή του, με γλέντια σε ταβέρνες και σε σπίτια. Λαϊκοί τεχνίτες ήταν οι κατασκευαστές των αρμάτων και μασκαρατών και ανάλογη ήταν και τεχνοτροπία τους.

1876: Οι κάτοικοι της Ζακύνθου στέλνουν μεγάλες ποσότητες λουλουδιών στην Πάτρα για να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή αρμάτων. Τότε αρχίζει και ο λουλουδοπόλεμος ανάμεσα στις παρέες. Την ίδια χρονιά, οι πατρινοί αποκτούν τη συνήθεια να προσφέρουν ανθοδέσμες στις πρωταγωνίστριες των θιάσων (όπως και να πετάνε πεντάρες στην σκηνή για αποδοκιμασία).

1880: Στη γιορτή του Αγίου Αντωνίου εμφανίζονται στους δρόμους οι πρώτες μπούλες (ομάδες μεταμφιεσμένων που τριγυρίζουν στις γειτονιές και με χιουμοριστική διάθεση έκαναν πλάκα σε φίλους, γνωστούς αλλά και αγνώστους). Η μεταμφίεση ήταν πρόχειρη με ρούχα του αντίθετου φύλου.

1881: Δημοσιεύονται για πρώτη φορά διαφημίσεις καταστημάτων που νοικιάζουν αποκριάτικες ενδυμασίες, όπως ντόμινο, αλλά και φουστανέλες.

1884: Τρία ντόμινο γυρνούν με άμαξα και πετούν στα μπαλκόνια κέρινα αυγά, που μέσα περιείχαν καλαμπόκια. Ήταν άραγε ο προπομπός του σημερινού χαρτοπόλεμο μου;

1890: εμφανίζονται η πρώτη αποκριάτικη παιδική χοροί, οι «Balls d’ enfants». Τα παιδιά πηγαίνουν ντυμένα σαν μεγάλοι και συμπεριφέρονται σαν μεγάλοι.

1893: Εμφανίζονται οι περίφημοι «πιερότοι», με ψηλά, μητέρα καπέλα και πολύχρωμες στολές με ρόμβους, οι οποίοι συμμετείχαν στην παρέλαση με ποδήλατα. Πετούν χαρτοπόλεμο.

1899: Με ιδιωτική πρωτοβουλία σχηματίστηκε η πρώτη επιτροπή (κομιτάτο) και συγκεντρώνει εισφορές. Αυτή τη χρονιά ρίχνονται και οι σοκολάτες, ενώ είναι η πρώτη φορά που ακούγεται ραδιόφωνο. Το καρναβάλι του 1899 θεωρήθηκε από τα πιο πετυχημένα από την ίδρυσή του.

1900: Στην παρέλαση παίρνουν για πρώτη φορά μέρος 22 άρματα, με δαπάνες ιδιωτών.

1907: Δημιουργήθηκε η «Εταιρεία Εορτών», η οποία εξασφάλιζε εισφορές ιδιωτών και του δήμου, με σκοπό την υλοποίηση του Καρνάβαλου. Προκηρύχθηκε διαγωνισμός με βραβεία για τα καλύτερα άρματα.

1909: Το καρναβάλι εκείνης της χρονιάς άφησε εποχή, γιατί κάθε βράδυ η μουσική του δήμου έπαιζε αποκριάτικους σκοπούς στους δρόμους της πόλης. Το 1909 ιδρύθηκε από φοιτητές και μαθητές ο όμιλος «Εφηβικός Σύλλογος Εορτών η Δόξα», με σκοπό την οργάνωση διασκεδάσεων για τα μέλη του.

1911: Στο καρναβάλι πλέον συμμετείχαν άτομα κάθε κοινωνικής τάξης και καταγωγής, ενώ στους χορούς οι κομψευόμενοι της εποχής είχαν ξυρίσει το μουστάκι τους.

1912: Ο Βλάσης Γαβριηλίδης σε χρονογράφημά του στην εφημερίδα «Ακρόπολη» χαρακτηρίζει την Πάτρα ως «πόλη φρενοκομείο», γιατί παρ’όλο που δεν έγιναν οι οργανωμένες εκδήλωση, είχε επικρατήσει μεγάλο κέφι.

1914: Το tango κάνει την εμφάνισή του, ενώ ακούγεται για πρώτη φορά το καρναβαλικό εμβατήριο «Βάλε το ντόμινο και πάμε στο χορό».

1920: Την προηγούμενη δεκαετία, τα πράγματα δεν ήταν ευνοϊκά για το καρναβάλι. Οι συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις έστειλαν τους άντρες στο μέτωπο και έφεραν στην πόλη οικονομική στενότητα και δυστυχία. Το 1920 όμως, έμεινε στην ιστορία του καρναβαλιού, γιατί οι τουαλέτες χορού έγιναν σκανδαλωδώς αποκαλυπτικές και οι κυρίες έδειξαν το ντεκολτέ τους!!!

1928: Η Ένωση Συντακτών Πατρών οργανώνει, για πρώτη φορά, επίσημο αποκριάτικο χορό στο δημοτικό θέατρο στις 23/2. Το έθιμο διήρκησε μέχρι το 1940 και μέχρι τότε ήταν η πιο επίσημη εκδήλωση του Καρναβαλιού.

1938: Αυτή τη χρονιά οι ταβέρνες είχαν την τιμητική τους. Οι καρναβαλιστές γυρνούσαν από γειτονιά σε γειτονιά και δοκίμαζαν στο πόδι το κρασί της καθεμιάς, αφού είχε προκηρύχθηκε διαγωνισμός για το ποια ταβέρνα θα παρουσίαζε τον ωραιότερο εορταστικό διάκοσμο και τις πιο κεφάτες παρέες.

1939: Το 1939, όπως και το 1938, ήταν τα καλύτερα και πιο εντυπωσιακά προπολεμικά καρναβάλια. Εκείνη τη χρονιά πραγματοποιήθηκε παρέλαση με τη συμμετοχή περίπου 25 αρμάτων – στην πλειοψηφία τους καλλιτεχνικά, χωρίς να λείπουν όμως και τα σατιρικά. Την ίδια χρονιά επικράτησε η συνήθεια η Βασίλισσα της Αποκριάς να είναι Πατρινή και όχι ηθοποιός.

1951: Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 γίνονται οι πρώτες διστακτικές σκέψεις για την αναβίωση του καρναβαλιού. Οι απαισιόδοξοι προεξοφλούσαν την αποτυχία λέγοντας πως τίποτα δεν θα είναι όπως παλιά. Κι όμως το καρναβάλι ξαναγεννήθηκε από τους πρωτοπόρους μουσικούς ομίλους «Ορφέας» και «Πατραϊκή Μανδολινάτα», που έχουν τα ηνία της προσπάθειας. Την ίδια περίοδο, ο κινηματογραφικός φακός αποτύπωσε στιγμιότυπα του καρναβαλιού σε ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου.

1952: Ο Δήμος Πατρών αναλαμβάνει την οργάνωση του Καρναβαλιού. Εκτός από Βασιλιάς Καρνάβαλος, υπάρχει και Βασίλισσα του Καρναβαλιού.

1953: Το καρναβάλι της Πάτρας προβάλλεται πιο συστηματικά σαν πανελλήνιο γεγονός και προσελκύει, αυξανόμενο χρόνο με το χρόνο, αριθμό επισκεπτών. Ο Καρνάβαλος αποκτά περιστρεφόμενο κεφάλι και σύρει την παρέλαση κινώντας τα χέρια του και χαιρετώντας τους καρναβαλιστές.

1956: Το καρναβάλι γίνεται στόχος επιθέσεων χριστιανικών και άλλων ηθικολογικών οργανώσεων. Καταγγέλλουν όργια, διαφθορά, «σόδομα και γόμορα», αλλά εμποδίστηκαν από την αστυνομία.

1957: Ο ραδιοσταθμός του Παρισιού μεταδίδει ημίωρο πρόγραμμα από το καρναβάλι της Πάτρας. Αστυνομική διάταξη απαγορεύει την εμφάνιση αρμάτων που διακωμωδούν πολιτικά πρόσωπα και μπορούν να προκαλέσουν διατάραξη της δημόσιας τάξης.

1959: Στην παρέλαση συμμετέχουν 9 άρματα και 8 μπάντες, ενώ ρίχνονται στους θεατές 112.000 σοκολάτες.

1960: Στιγμιότυπα του καρναβαλιού μεταδίδονται από αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο. Το 1960 κάνει την πρώτη της εμφάνιση η Μπαντίνα του δήμου Πατρών της οποίας η συμβολή ήταν ιδιαίτερα σημαντική στις καρναβαλικές εκδηλώσεις. Την ίδια χρονιά στην παρέλαση έλαβε μέρος και η μουσική της αστυνομίας πόλεων. Το ίδιο έγινε και τον επόμενο χρόνο. Από αυτή τη χρονιά αρχίζει και η Περιηγητική Λέσχη Πατρών να οργανώνει κάθε χρόνο «μπαλ- μασκέ» με βραβείο για τις καλύτερες μεταμφιέσεις.

1962: Στο καρναβάλι του 1962, την καθαρά Δευτέρα, η Περιηγητική Λέσχη γιόρτασε τα Κούλουμα κάνοντας και διαγωνισμό χαρταετού, καθιερώνοντας και αυτόν τον εορτασμό.

1964: Τη χρονιά του θανάτου του βασιλιά Παύλου το καρναβάλι ματαιώθηκε.

1966: Αυτή τη χρονιά το καρναβάλι τίθεται σε νέες βάσεις. Ο δημοσιογράφος Νίκος Μαστοράκης έφερε στην Πάτρα το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού,στο οποίο πήραν μέρος 94 πατρινοί και επισκέπτες από όλη την Ελλάδα με τα αυτοκίνητά τους. Πρώτη νικήτρια αναδείχθηκε η ομάδα ενός φίλου του καρναβαλιού από τη Θεσσαλονίκη, η ομάδα του Άλκη Στέα, ο οποίος δέχτηκε να παρουσιάσει το παιχνίδι την επόμενη χρονιά. Μία άλλη καινοτομία στο καρναβάλι του 1966 ήταν το Ράλλυ κωμικού αυτοκινήτου που οργάνωσε ο Ορειβατικός Σύνδεσμος την τελευταία Κυριακή του καρναβαλιού. την ίδια χρονιά εισήχθη στο καρναβάλι και το Πατρινό Λαχείο. Με άδεια του Υπουργείου Οικονομικών, κληρώθηκε λαχείο που διένειμε ως κέρδη 10 αυτοκίνητα.

1967: Ο Άλκης Στέας ταυτίστηκε όσο κανένας άλλος με το πατρινό καρναβάλι και ιδιαίτερα με τον κρυμμένο θησαυρό. Μετά από τη συμμετοχή του στον πρώτο κυνήγι του 1966, από το 1967 διοργάνωνε το παιχνίδι, παρουσίαζε τις φάσεις του και διεκπεραίωνε την τηλεοπτική μετάδοση μέχρι και τη χρονιά του θανάτου του, το 1999.

1969: Εμφανίστηκε το πρώτο μεταμφιεσμένο αυτοκίνητο, αφού παρατηρήθηκε, για πρώτη φορά, συμβατότητα ανάμεσα στη μεταμφίεση του αυτοκινήτου και του πληρώματος που κουβαλούσε. Η λέξη «πλήρωμα» κυριολεκτεί και καθιερώνεται.

1970: Ο Καρνάβαλος έχει συνολικό μήκος 30 m και ήρθε σιδηροδρομικώς. Του έγινε επίσημη υποδοχή στο σταθμό. Την ίδια χρονιά οι εκδηλώσεις της τελευταίας Κυριακής μεταδόθηκαν για πρώτη φορά από την τηλεόραση.

1974: Ξεκινάει η σύγχρονη φάση του καρναβαλιού και οι καρναβαλιστές πείθονται να εγκαταλείψουν τα αυτοκίνητά τους και να παρελάσουν με τα πόδια στους δρόμους.

1979: Το καρναβάλι γεμίζει από νέους και οι εκδηλώσεις κορυφώνονται το τελευταίο Σαββατοκύριακο. Το πλήρωμα «Playmobil» αριθμεί 70 μέλη, ασύλληπτο για την εποχή, εντυπωσιάζει αλλά αποκλείεται. Η λέξη «διαφήμιση» ακούγεται για πρώτη φορά στο πλαίσιο του θεσμού.

1980: Από τα πληρώματα του Κρυμμένου Θησαυρού κατασκευάζονται και τα πρώτα άρματα.

1984: Είναι η χρονιά που έδωσε το σύνθημα για πολυπληθή πληρώματα. Το γκρουπ «Γαλέρα» εμφανίστηκε με 385 άτομα! Το 1984 καταργούνται τα χρηματικά βραβεία κατόπιν αιτήματος των ίδιων των πληρωμάτων.

1988: Γίνεται η αναβίωση του εθίμου «των γάμων της Γιαννούλας της Κουλουρούς» το οποίο εντάσσεται στην Τσικνοπέμπτη.

1991: Έντονη συζήτηση για το αν θα έπρεπε να γίνει το καρναβάλι λόγω της βαριάς ατμόσφαιρας, με αφορμή τον πόλεμο του Περσικού Κόλπου. Τελικά, διοργανώθηκε υπό τους ήχους του «give peace a chance»!

1996: Εμφανίζεται το καρναβάλι των μικρών.

2002: Το 37ο Κυνήγι διαρκεί 103 μέρες. Ήταν το μεγαλύτερο της ιστορίας του Κρυμμένου Θησαυρού.

2004: Καινοτομία για το καρναβάλι αποτέλεσε η ύπαρξη δύο Καρνάβαλων. Ο ένας ήταν ένας ωραίος δαφνοστεφανωμένος αθλητής, που είχε όλες τις προϋποθέσεις συμμετοχής στους αγώνες του 2004 και ο άλλος ήταν ο κλασικός εύσωμος, που καθόταν πάνω σε μία μακαρονάδα.

2008: Το Καρναβάλι των Μικρών, μετά από 14 χρόνια γόνιμης πορείας, μετονομάστηκε σε «Καρναβάλι των Παιδιών» και καταξιώθηκε ως μία από τις πιο ζωντανές και ελπιδοφόρες ενότητες του πατρινού καρναβαλιού. Συναρπαστικά δρώμενα, όπως καλλιτεχνικά εργαστήρια κατασκευών, φεστιβάλ παιδικού τραγουδιού, θεατρικά και μουσικοκινητικά δρώμενα, εκθέσεις των δημιουργιών- κατασκευών και μεγάλη παρέλαση, ενεργοποιούν δεκάδες χιλιάδες μικρούς καρναβαλιστές, τις οικογένειές τους και τους φορείς της πόλης. Το καρναβάλι αυτό αποτελεί βασικό στοιχείο της καρναβαλικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών.

2009: Εντυπωσιακή ήταν η παρουσία επί σκηνής, λίγο πριν την τελετή λήξης, μιας πεταλούδας, που πάνω στα τεράστια ολόλευκα φτερά της προβάλλονταν πανέμορφες εικόνες από τη φύση. Καθώς καιγόταν ο Βασιλιάς Καρνάβαλος, η εικόνα δημιουργούσε έντονα συναισθήματα αντίθεσης, δίνοντας ταυτόχρονα και ένα ισχυρό οικολογικό μήνυμα για την αξία της ζωής και την προστασία του περιβάλλοντος.

2019: Το ελπιδοφόρο μήνυμα, αυτό της χαράς για την ζωή, μετέφεραν με τον πιο αισιόδοξο τρόπο οι 40.000 καρναβαλιστές, προσφέροντας κατά την διάρκεια της μεγάλης παρέλασης του πατρινού καρναβαλιού ένα ανεπανάληπτο θέαμα με το χορό, το τραγούδι και την ευρηματικότητά τους. Την εμφάνισή του έκανε ο κινέζικος θίασος «Flying Dragons and Dancing Lions – Team of Cuigezhuang Township» και ακολούθησαν οι «Στρατηγοί» του πατρινού Καρναβαλιού με τα υπέροχα αυτοκίνητα και τις μεταμφιέσεις τους, έχοντας μάλιστα στις τάξεις τους και την «βασίλισσα Ελισάβετ».

2022: Για 3^η συνεχόμενη χρονιά ο COVID-19 «φρενάρει» το Καρναβάλι της Πάτρας. Η πόλη θα γιορτάσει το Καρναβάλι χωρίς παρελάσεις. Ωστόσο, το κλίμα είναι εορταστικό και η διάθεση των Πατρινών – και όχι μόνο – στα ύψη!

Καλό Καρναβάλι, λοιπόν! Ας επιτρέψουμε στον εαυτό μας να χαλαρώσει αυτές τις μέρες, έστω και για λίγο! Το έχουμε ανάγκη!