Με την Καθαρά Δευτέρα, την πρώτη ημέρα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ή αλλιώς Σαρακοστής, όπου εορτάζονταν τα Κούλουμα, κλείνει το τριήμερο εορτασμού της Αποκριάς. Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί ξεκινάει η κάθαρση των Χριστιανών από το φαγοπότι και το γλέντι των προηγούμενων ημερών. Μέσω της νηστείας και της προσευχής, οι πιστοί θα φτάσουν στην σωματική και πνευματική τους κάθαρση για να υποδεχθούν το χαρμόσυνο μήνυμα της Λαμπρής και της Ανάστασης του Κυρίου.

ΤΑ ΚΟΥΛΟΥΜΑ

Η ετυμολογία της λέξης «κούλουμα» παραμένει άγνωστη, αν και υπάρχουν αρκετές απόψεις.

Ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας, Νικόλαος Πολίτης, υποστηρίζει ότι η λέξη «κούλουμα» προέρχεται από το λατινικό «cumulus» που σημαίνει σωρός, αφθονία ή επίλογος, υποδηλώνοντας έτσι το πολύ φαγοπότι με πολύ χορό, ή το τέλος της εορταστικής περιόδου της αποκριάς.

Από την άλλη, ο σπουδαίος ιστοριοδίφης, Δημήτριος Καμπούρογλου, ο οποίος ασχολήθηκε με την ιστορική αναδίφηση ιδιαίτερα της Αθήνας, υποστήριξε ότι τα κούλουμα προέρχονται από την, επίσης λατινική, λέξη «columna» –που σημαίνει κίονας, κολώνα– κι αυτό γιατί οι Αθηναίοι συνήθιζαν να γιορτάζουν την Καθαρά Δευτέρα στις «κολώνες», δηλαδή στις Στήλες του Ολυμπίου Διός. Ο λόγος του εορτασμού σε αυτό το σημείο συμβόλιζε την ανάγκη των ανθρώπων να έρθουν πιο κοντά στον Θεό για να ανυψωθεί η ψυχή τους. Το ρόλο της ανύψωσης των ψυχών στις μέρες μας αναλαμβάνει το έθιμο του χαρταετού.

Η παράδοση θέλει οι εορτάζοντες στα Κούλουμα να τρώνε άζυμο άρτο (λαγάνα) και νηστήσιμα φαγητά. Η λαγάνα είναι ο άζυμος άρτος (ψωμί), ο οποίος φτιάχνεται με παραδοσιακό τρόπο στην Ελλάδα μόνο μια μέρα του χρόνου, την Καθαρή Δευτέρα, ενώ το όνομά της προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ”λάγανον”, μια πλακωτή ζύμη που παρασκευάζεται από αλεύρι και νερό και σηματοδοτεί την έναρξη της νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστής.

 

ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

Η Ελλάδα διακρίνεται για το πλήθος των ηθών και των εθίμων της που ακολουθούν όλους εμάς τόσα χρόνια και που προσδιορίζουν την ταυτότητά μας.
Έτσι, δε θα μπορούσαν να απουσιάζουν τα έθιμα της Τεσσαρακοστής ή Σαρακοστής, η οποία αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες νηστείες της ορθοδοξίας (διάρκειας σαράντα ημερών) και ασφαλώς κορυφώνονται τη Μεγάλη εβδομάδα, την εβδομάδα που όλοι οι Έλληνες κατακλύζονται από το θείο πάθος και βιώνουν τη συγκίνηση των παθών του Χριστού.
Το πιο γνωστό έθιμο της Σαρακοστής είναι «Η κυρά Σαρακοστή». Πρόκειται ουσιαστικά για ένα αυτοσχέδιο ημερολόγιο που βοηθούσε τους ανθρώπους στο παρελθόν να μετρούν τις ημέρες της νηστείας ελλείψει ημερολογίων.
Στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας η κυρά Σαρακοστή ήταν µια χάρτινη ζωγραφιά που απεικόνιζε µια γυναίκα σαν Καλόγρια, µε επτά πόδια, ένα για κάθε εβδομάδα της Σαρακοστής, µε σταυρωμένα χέρια γιατί προσεύχεται και µε κλειστό στόμα γιατί νηστεύει, δεν κουτσομπολεύει και δεν κατακρίνει. Κάθε Σάββατο έκοβαν ένα πόδι κι έτσι ήξεραν πόσες εβδομάδες νηστείας απέµεναν μέχρι το Πάσχα. Το Μεγάλο Σάββατο έκοβαν και το τελευταίο χάρτινο πόδι, το οποίο δίπλωναν και το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο ή καρύδι. Τοποθετούσαν έπειτα το σύκο/ καρύδι αυτό μαζί µε άλλα και σε όποιον το έβρισκε θεωρούνταν ότι του έφερνε γούρι. Σε άλλες περιοχές τοποθετούσαν το πόδι στο ψωμί της Αναστάσεως. Σε άλλα μέρη της Ελλάδας, η κυρά Σαρακοστή ήταν φτιαγμένη από ζυμάρι. Μια τρίτη παραλλαγή θέλει την κυρά Σαρακοστή φτιαγμένη από πανί, γεμάτη πούπουλα. Ωστόσο, σημαντική διαφορά έχει η κυρά Σαρακοστή που έφτιαχναν στον Πόντο. Εκεί κρέµαγαν από το ταβάνι µια πατάτα ή ένα κρεµµύδι που πάνω του είχε καρφωµένα εφτά φτερά κότας, το ηµερολόγιο αυτό το ονόµαζαν «κουκουρά». Κάθε εβδομάδα αφαιρούσαν ένα φτερό κι έτσι μετρούσαν τον χρόνο μέχρι την Ανάσταση.


Παραδοσιακό τραγούδι για το έθιμο της «Κυράς Σαρακοστής»

Την Κυρά Σαρακοστή που είναι έθιμο παλιό
οι γιαγιάδες μας τη φτιάχναν με αλεύρι και νερό.


Για στολίδι της φορούσαν στο κεφάλι της σταυρό
και το στόμα της ξεχνούσαν γιατί νήστευε καιρό.


Και μετρούσαν τις ημέρες με τα πόδια της τα εφτά
κόβαν ένα τη βδομάδα, μέχρι νά ‘ρθει η Πασχαλιά.

 

Παπαδημητρίου Θεώνη, Ξεναγός

Επικοινωνία με την Ξεναγό:

https://www.facebook.com/TheoniPapadimitriouTourGuide/

https://www.facebook.com/profile.php?id=100010067625491